Uzmanlar, sıcaklık artışının kene, akrep ve yılan üzere çeşitlerin hayat döngülerinde değişikliğe neden olabileceğini, bu tiplerin popülasyonunun artabileceğini ve habitatlarının genişleyebileceğini belirtiyor.
Küresel ısınmanın, canlıların yayılım alanlarının genişlemesine tesiri hakkında soruları yanıtlayan Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Müdafaa Kısmı Entomoloji Ana Bilim Kolu Lideri Prof. Dr. İzzet Akça, yaz aylarında bilhassa sivrisinek, meyve sineği, kahverengi kokarca ve kene üzere ziyanlı çeşitlerin artışında, sıcaklıkların belirleyici rol oynadığını söyledi.
“İSTİLACI CİNSLER, SIHHAT AÇISINDAN ÖNEMLİ BİR TEHDİT”
Artan sıcaklıkların, bu cinslerin üreme döngüsünü hızlandırdığını, bunun da yıl içinde daha fazla jenerasyon vermelerine ve sayılarının artmasına yol açtığını kaydeden Akça, ayrıyeten böceklerin gelişim müddetinin önemli ölçüde kısaldığını, olağanda 30-35 günde gelişen bir cinsin, sıcaklığın tesiriyle 7–10 gün içinde gelişip çoğalabildiğini anlattı.
Akça, şöyle devam etti:
Bir kene cinsinin 15-20 derecelik ortamda gelişim mühleti 3 aya kadar uzayabilirken, 25 dereceyi aşan sıcaklıklarda mühlet sadece birkaç güne düşebiliyor. Bu durum, cinslerin yıllık jenerasyon sayısını katlayarak artırıyor, yılda 2 kere jenerasyon vermesi beklenirken 6-8 kuşağa kadar çıkabiliyor.
Sıcaklık artışı, çeşitlerin coğrafik dağılımını etkileyerek daha evvel görülmedikleri bölgelere yayılmalarını sağlıyor. İstilacı tipler bu dinamikten güç alarak ekosistemler üzerinde baskı kuruyor, hem ziraî verimlilik hem de halk sıhhati açısından önemli tehdit oluşturuyor.
“TEK SEFERDE 5 BİNE KADAR YUMURTA BIRAKABİLİYOR”
Kenelerin sıcaklıkla daha fazla alana yayıldığı ihtarında bulunan Akça, bilhassa Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) üzere ölümcül hastalıklar taşıyan Hyalomma cinsi kenelerin tek seferde 5 bine kadar yumurta bırakabildiğini bunun da potansiyel tehditleri artırdığını işaret etti.
Yaz aylarında sayıları artan ziyanlı cinslere karşı ferdi önlemlerin büyük değer taşıdığına dikkati çeken Akça, şunları söyledi:
Kene üzere zararlıların bedene tutunmasını önlemek için açık renkli, mümkünse beyaz ve uzun kollu, kapalı kıyafetler tercih edilmeli. Bu, kenelerin daha kolay fark edilmesini sağlar. Yeşil alanlarda yere direkt oturulmamalı, çimenlik alanlarda uzun müddet kalınmamalı.
Kene tutunmaları çoklukla gözle görülür yerlerde olmaz. Ense, kulak ardı, koltuk altı, kasık üzere bölgeler dikkatle denetim edilmeli. Kenenin yapısı gereği kendi imkanlarınızla bedeninizden çıkarmanız mümkün değil. Ayrıyeten çıkarmaya çalıştığınız bu cins kusmaya başlayarak sıhhatinizi tehdit edebilir. Kuşkulu durumda en yakın sıhhat kuruluşuna başvurulmalı.
EVDE TARIM İLACI KULLANILMAMALI
Akça, kentte yaygınlaşan tiplerden biri olan kahverengi kokarcanın, nakliyat yoluyla kent merkezlerine kadar ulaştığını, konutlarda bulunan saksı çeşitleri dahil 300’ün üzerinde bitkiyle beslenebildikleri için aç kalmayarak süratle çoğaldıklarını aktardı.
Kahverengi kokarcaların sonbaharda meskenlere girerek mobilyaların görünmeyen yerlerinde saklanıp kışı geçirdiklerine değinen Akça, bu çeşit zararlılara karşı meskenlerde tarım ilacı kullanılmaması, Tarım ve Orman Bakanlığı ya da Sağlık Bakanlığı onaylı biyosidal eserlerle çaba edilmesi gerektiğinin altını çizdi.
“AKREPLERİN ÖMÜR ALANLARI KUZEYE YANLIŞSIZ GENİŞLİYOR”
Manisa Celal Bayar Üniversitesi Alaşehir Meslek Yüksekokulu Bitkisel ve Hayvansal Üretim Kısmı Organik Tarım Programı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ersen Aydın Yağmur, global ısınma iklim değişikliğiyle habitatların kuzeye gerçek genişlediğini, kimi akrep çeşitlerinin de yavaş bir biçimde kuzeye gerçek yayılabileceğini, şimdi Türkiye’ye bu formda yayılmış bir tıp bulunmasa da kimi cinslerin beşerler tarafından yeni habitatlara taşınabildiğini belirtti.
Yağmur, “Isınmayla birlikte hayvanlar daha evvel yaşamadıkları kuzey bölgelere yayılabiliyor. Fakat bu göç değil, ömür alanının genişlemesi.” diye konuştu.
“50 YIL İÇİNDE HABİTATLARIN DEĞİŞMESİ BEKLENİYOR”
Bazı bölgelerde görülen dönemsel akrep artışlarının her vakit global ısınmayla ilişkilendirilemeyeceğinden bu artışların yağış, sıcaklık ve böcek bolluğu üzere mevsimsel nedenlerle de olabileceğinden bahseden Yağmur, şu değerlendirmelerde bulundu:
Türlerin, ısınmanın artması sonucunda değişen besin, rekabet ve barınma üzere faktörlere nasıl reaksiyon vereceğini bilmiyoruz, birtakım endemik tipler dağların yüksek bölümlerindeki nemli habitatlarda hayatlarını sürdürüyor ve bu alanlar bir mühlet daha korunabilir.
Şu anda bir kentte ya da köyde görülen akrep artışını direkt global ısınmayla ilişkilendirmek mümkün değil; bu durum mevsimsel yağış, dönemsel sıcaklık değişiklikleri ve besin bolluğu üzere kısa vadeli etkenlerle de açıklanabilir zira global ısınma yavaş ilerleyen uzun vadeli ve kendisini besleyen bir süreçtir. Global ısınmayla sıcaklık yılda ortalama 0,01 derece artıyor. Bu yavaş lakin tehlikeli bir süreç ve 50 yıl içinde habitatların önemli halde değişmesi bekleniyor.
“YERLEŞİMLER, YILANLARIN HAYAT ALANLARINI DARALTIYOR”
Herpetolog Dr. Batuhan Yaman Yakın, iklim değişikliğinin yılanların hayat alanlarını ve davranışlarını direkt etkilediğini, çevresel sıcaklık artışının hem cinslerin yayılımını değiştirdiğini hem de beşerlerle müsabaka mümkünlüğünü artırdığını kaydetti.
Yılanların, beden sıcaklıklarını dış ortama bağlı düzenleyen ektoterm canlılar olduklarından bahseden Yakın, şu bilgileri paylaştı:
Hava sıcaklıklarındaki değişiklikler yılanların çiftleşme devirlerini kaydırabiliyor. Bunun insanların tabiatta etkin olduğu vakitlere denk gelmesi müsabaka mümkünlüğünü artırıyor. İnsan nüfusunun artışıyla kırsal alanlara yanlışsız yayılan yerleşimler yılanların ömür alanlarını daraltıyor.
Yılanlar, beşerler kadar kolay yer değiştiremez. Bu nedenle ya habitatlarına ahenk sağlamaya çalışıyorlar ya da daha sakin bölgelere yöneliyorlar. Lakin bu süreçte beşerle müsabaka olasılıkları da artıyor.
“YILANLA MÜSABAKA DURUMUNDA, EN GERÇEK DAVRANIŞ UZAK DURMAK”
Yakın, ayrıyeten yerleşim alanlarına yakın bölgelerde yılanların görülmesinin esas nedeninin besin kaynakları olduğunu, çöp alanları, tahıl depoları, kümes hayvanları ve kemirgen yoğunluğunun yılanları bu alanlara çektiğini, bunun direkt hücum olmadığını tabir etti.
Yakın, yılanlarla müsabaka durumuna karşı alınabilecek tedbirleri şöyle sıraladı:
Uzun otlar, çalılıklar temizlenmeli, odun ve taş yığınları dışarıda bırakılmamalı. Pikniklerde kapalı ayakkabı ve uzun pantolon tercih edilmeli. Geceleri tabiatta yapılan faaliyetlerde daha dikkatli olunmalı.
Karşılaşmalarda en hakikat davranış uzak durmak zira yılanlar insanı tehdit olarak algıladığında savunmaya geçebilir. Yılanı dürtmek, taş atmak yahut toplumsal medyada görüntülemek emeliyle rahatsız etmek iki taraf için de risklidir. Belediye, itfaiye yahut Tabiat Müdafaa ve Ulusal Parklar üzere kurumlardan dayanak istenmeli.
Yılanların direkt insan sıhhatini tehdit etmediklerini, ekosistemde istikrar sağlayan değerli canlılar olduklarını vurgulayan Yakın, çeşidin bilhassa kemirgen popülasyonunu denetim ettiğini, çok biçimde öldürülmelerinin ekosistem istikrarını bozabileceğini kelamlarına ekledi.
News
