Vatandaşlar için sarsıntı tabirleri sözlüğü hazırlandı

Türkiye, dünyanın en etkin sarsıntı nesillerinden biri üzerinde yer alıyor.

Tarih boyunca binlerce can kaybına ve büyük yıkımlara yol açan birçok zelzele yaşandı.

1999 Marmara Sarsıntısı, 2011 Van Sarsıntısı, 2020 Elazığ ve İzmir zelzeleleri üzere afetlerin akabinde, 6 Şubat 2023’te Kahramanmaraş merkezli meydana gelen 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki sarsıntılar Türkiye’yi derinden sarstı.

DEPREM TABİRLERİ SÖZLÜĞÜ HAZIRLANDI

Bu sarsıntılar, yalnızca can ve mal kaybına değil, birebir vakitte sarsıntı şuuru ve afet hazırlığı hususlarında da toplumsal farkındalık muhtaçlığına dikkat çekti.

Depreme karşı bilinçlendirme çalışmalarına katkı sağlamak gayesiyle Gazi Üniversitesi Afet İdare ve Sarsıntı Mühendisliği Uygulama ve Araştırma Merkezi, vatandaşların sarsıntıyla ilgili temel tabirleri daha sade ve anlaşılır bir lisanla öğrenebilmesi için kapsamlı bir “Deprem Tabirleri Sözlüğü” hazırladı.

"BİLİNÇLENDİRME ÇALIŞMALARI HAYATİ EHEMMİYET TAŞIYOR"

Afet İdare ve Zelzele Mühendisliği Uygulama ve Araştırma Merkezi Prof. Dr. Samet Arslan, bahse ait yaptığı açıklamada zelzele hakkında kolaylaştırılmış sözlerin tanımlanması gerektiğini söyledi.

Prof. Dr. Arslan, Türkiye'nin bir zelzele ülkesi olduğunu ve bu nedenle herkesin bununla yaşamayı öğrenmesi gerektiğini, bu husustaki bilinçlendirme çalışmalarının da hayati değer taşıdığını belirtti.

Daha evvel, Afet ve Acil Durum İdaresi Başkanlığınca çok kapsamlı bir çalışma gerçekleştirilerek afetlere ve sarsıntılara yönelik bir kelamlık hazırlandığını söz eden Prof. Dr. Samet Arslan, kendisinin ise zelzeleyle ilgili vatandaşların bilmesi gereken temel tabirleri içeren daha anlaşılır bir kısa kelamlık oluşturduğunu aktardı.

DEPREM, BÜYÜK SARSINTI, SARSINTI RİSKİ

Prof. Dr. Arslan'ın hazırladığı sözlükte, "Deprem" çoklukla fay düzlemi üzerindeki ani kayma, volkanik aktivite yahut yer içi tansiyon değişimleri sonucu oluşan yer sarsıntısı olarak tanımlandı.

"Büyük deprem", büyüklüğü 7,5 ve üzeri olan zelzeleler olarak nitelendirildi. Zelzelelerle bağlantılı fizikî olayların (sarsıntı, fay kırığı, heyelan, tsunami vb.) insan hayatı üzerindeki potansiyel ziyanlı tesirlerine "Deprem tehlikesi" dendiği belirtildi.

"Deprem riskinin" ise zelzele tehlikesinin gerçekleşmesi durumunda beklenen can kaybı, yaralanma yahut yapı hasarını gösterdiği kaydedildi.

ÖNCÜ SARSINTILAR, ARTÇI ŞOK, BÜYÜKLÜK

Sözlükte şu tabirler yer aldı:

Vatandaşlar için hazırlanan öncü depremler: Ana şoktan evvel meydana gelen görece küçük sarsıntılardır.

Ana şok: Zelzele dizisinin en büyük ve ana sarsıntısıdır.

Artçı şoklar: Ana şoktan sonra meydana gelen görece küçük sarsıntılardır.

Büyüklük (Magnitude): Bir zelzelenin büyüklüğünü nicel olarak tanımlar. Ölçülen azamî yer hareketine nazaran belirlenir.

EPİSANTR, FAAL FAY, ANA KAYA

Episantr: Depremin odak noktasının (hiposantr) yüzeydeki dik izdüşümüdür.

Aktif fay: İnsan ömür mühleti açısından tekrar hareket etmesi olası olan faydır. Ekseriyetle son 10 bin yılda hareket etmiş faylar etkin kabul edilir; kimi durumlarda bu müddet 500 bin yıla kadar çıkabilir.

Ana kaya: Yüzeydeki daha yumuşak toprak yahut tortul kayaçların altında bulunan sert ve sağlam kayaçtır.

Gövde Dalgası: Yerin içinden yayılan sismik dalgalardır. (Örnek: P dalgası, S dalgası). Yüzey dalgalarından farklıdır.

P Dalgası: Yayılma tarafında ilerleyen sıkışma-genleşme (longitudinal) tipi bir gövde dalgasıdır.

S Dalgası: Yayılma tarafına dik doğrultuda makaslama hareketi yapan sismik gövde dalgasıdır.

YÜZEY, LOVE, RAYLEİGH DALGASI

Yüzey Dalgası: Yer kabuğunun yüzeyinde yayılan sismik dalgalar.

Love Dalgası: Yatay doğrultuda, dalga yayılma tarafına dik hareket eden yüzey sismik dalgası.

Rayleigh Dalgası: Hür yüzeyde eliptik hareket yaratan sismik yüzey dalgasıdır.

Kabuk: Yerin en dış katmanıdır. Kalınlığı 10-65 kilometre ortasındadır. Zelzeleler, kabuğun kırılgan olan üst kısmında oluşur.

Fay: Kaya kütleleri ortasında değerli yer değiştirmeye neden olan kırık.

Doğrultu atımlı fay: Yatay kaymalar. Sağ yanal ya da sol yanal olabilir.

Eğim atımlı fay: Dikey kaymalar. Üst blok aşağı kayarsa olağan, üst kayarsa aykırı (bindirme) fay denir.

Eğik atımlı fay: Hem yatay hem dikey hareket içerir.

Kilitli Fay : Sürtünme kuvveti, kayma tansiyonundan büyük olduğu için hareket etmeyen fay. Bu faylar büyük zelzeleler sırasında güç boşaltabilir.

ŞİDDET, SIVILAŞMA, LİTOSFER

Şiddet: Depremin beşerler, yapılar ve yüzeydeki tesirlerine nazaran tanımlanan rölâtif bir büyüklüktür.

Sıvılaşma: Suya doygun tortul tabanın, sarsıntı sarsıntısı tesiriyle süreksiz olarak direncini yitirerek sıvı üzere davranması.

Litosfer: Yerkabuğu ve üst manto dahil olmak üzere Dünya'nın dış katmanıdır; yaklaşık 100 kilometre kalınlıktadır.

Tepki: Bir yapı sisteminin muhakkak sarsıntı şartlarında verdiği hareket karşılığıdır.

Sismik Boşluk: Geçmişte sarsıntı üretmiş, lakin son vakitlerde sessiz olan fay segmentidir.

Sismik Risk: Bir zelzelenin toplumsal ve ekonomik tesirlerinin mümkünlüğüdür.

SİSMİK DALGA, SİSMOMETRE, LEVHA

Sismik Dalga: Deprem yahut patlama üzere ani bir olayla oluşan elastik dalgalar.

Sismometre/Sismograf: Zelzele dalgalarını algılayan ve kaydeden aygıt. Sismograf, sismometre ile kayıt aygıtını birlikte tabir eder.

Levha : Okyanus kabuğunun kıta kabuğunun altına dalarak manto tarafından yutulması sürecine levha (subduksiyon) denir.

GERİLME, ŞİDDETLİ YER HAREKETİ, DALMA-BATMA

Gerilme: Bir düzleme tesir eden ünite alan başına düşen kuvvettir. Tam tarifi için 3 olağan ve 3 kayma bileşeni gerekir.

Şiddetli Yer Hareketi : Bir yapıya ziyan verebilecek büyüklükteki yer hareketidir.

Dalma-Batma: Okyanus levhasının kıta levhasının altına girmesiyle manto tarafından yutulması süreci.

Tektonik: Kaya deformasyon süreçleri ve oluşan yapılarla ilgilidir.

Tsunami : Büyük sarsıntılar, denizaltı heyelanları yahut volkanik patlamalar sonucu deniz tabanının yer değiştirmesiyle oluşan dev dalgalar.