Yapay zeka takviyeli masal ve oyun: Gelenekten geleceğe bir seyahat

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Abdulkadir Emeksiz, halk edebiyatı ile tiyatronun yapay zekâyla münasebetini kıymetlendirdi. "Folklorist Hamdi" isimli YouTube kanalında yayınlanan “Masaldır Bunun Adı” ve “Oyun Sözlüğü” başlıklı çalışmalara değinen Emeksiz, teknolojinin sunduğu imkanların kültürel mirasla buluşması gerektiğini vurguladı.

“Teknolojiyi tümüyle reddetmek geçmişten kopmak olur; onunla köprü kurmazsak geleceğe de ulaşamayız” diyen Emeksiz, kadim edebi metinlerin yapay zekâ ile yine yorumlanabileceğini söyledi.

MASAL TEKERLEMELERİNDEN RAP'E: YAPAY ZEKA İLE BİRİNCİ DENEME

Uzun müddettir zihninde olan bir projeyi hayata geçirdiğini belirten Prof. Dr. Emeksiz, bazı masal tekerlemelerinin yapay zekâ aracılığıyla bestelenip seslendirildiğini açıkladı. “Masaldır Bunun İsmi, Söylemekle Çıkar Tadı” ismini taşıyan çalışmanın teknik kısmında, Arş. Gör. Yusuf Makine’nin değerli katkıları oldu.

Bu yalnızca bir tekerleme değil, içinde akışı olan bir metne dönüştü. Yapay zekâ hem besteledi hem seslendirdi. Gençlerin ilgisini çekmesi için çağdaş, rap stilinde bir form tercih ettik. Tahminen eleştirilecek fakat hiç bilinmemesinden yeterlidir.

ALFABETİK OYUN SÖZLÜĞÜ: BİR İLK

Masal çalışmasının akabinde gelen ikinci proje ise “Oyun Sözlüğü” oldu. A’dan Z’ye çocuk oyunlarının manilerle anlatıldığı bu kelamlık, hem biçimsel hem içerik olarak Türk edebiyatında bir birinci olma özelliği taşıyor. Bu eser de yeniden yapay zekâ tarafından bestelendi.

“Her bir oyun için kısa manzum tanımlar yazdık. Alfabetik sırayla dizildi. Bu form genç jenerasyona eğlenceli bir halde transfer sağlıyor” diyen Emeksiz, projeyi kültürel sürdürülebilirlik açısından da kıymetli bulduğunu belirtti.

DEDE KORKUT VE DESTAN KÜLTÜRÜ DİJİTALLEŞİYOR

Prof. Dr. Emeksiz, Dede Korkut metinlerinin de yapay zekâ dayanaklı çalışmalarla tekrar ele alınabileceğini belirterek, bu yapıtların epik ve romanesk yapısıyla dünya edebiyatında özel bir yeri olduğunu söyledi:

Bu metinler yalnızca okunmamalı, farklı tekniklerle genç nesillere ulaştırılmalı. Dede Korkut’un Paltosu isimli kitabım da bu çerçevede tekrar yayımlandı. Başlığı yadırgansa da, Dostoyevski’nin ‘Hepimiz Gogol’un paltosundan çıktık’ kelamından esinlenerek, biz de ‘Türkler Dede Korkut’un paltosundan çıktık’ diyoruz.

Kitapta Bamsı Beyrek Uzunluğu, Alpamıs ve gibisi anlatıların epizodik yapıları, metin çeşitliliği ve içerik incelemeleri yer alıyor.

TİYATRONUN DİJİTAL YANSIMASI

Tiyatronun insan hayatının bir yansıması olduğunu belirten Emeksiz, bu yansımanın her vakit direkt olmadığını, sanatın devreye girdiği noktada yorumun başladığını söyledi.

"Geleneksel Türk Tiyatrosu" adlı kitabında meddah, Karagöz, orta oyunu üzere tiplerin yanı sıra Türk dünyası tiyatrosu ve UNESCO ilgilerine de değinen Emeksiz, karekod dayanaklı içeriklerle okuyucuya görsel tecrübe de sunduklarını aktardı.

WEB 4.0 İLE KLÂSİK METİNLER TEKRAR HAYAT BULUYOR

İnternetin evrimine değinen Emeksiz, Web 1.0’ın metne erişim periyodu, Web 2.0’ın kullanıcı katkılı içerik çağı olduğunu hatırlatarak, Web 3.0 ile data sahipliğinin, Web 4.0 ile ise içerik üretimi ve tahlilinin öne çıktığını söyledi:

Şimdi içerik üretmenin vakti. Geleneği güncelleyerek, özgün eserler ortaya koymalı, kültürel mirasımızı hem koruyup hem de geleceğe taşımalıyız.